Книга за одбрана на МАКЕДОНИЈА (дел 12)
5. Човековите права на самоопределување и идентитет
5. 1 Потекло и степен на човековите права
Според словенечкиот превод на оксфордскиот учебник за меѓународни односи, поглавје Човекови права[1], многу култури и цивилизации ја развиле идејата за иманентните вредности и достоинството на луѓето, меѓутоа поимот дека луѓето се „носители на права“, е карактеристично европски. Според својот извор е средновековен, а во раниот модерен период бил вклучен во позитивното право на неколку европски држави. Во осумнаесеттиот век почнува бавен процес на ширење на идејата за „правата на човекот“ со признавање на правата на жената и преку кампањата против трговија со робови, како и правата на Неевропјаните. Овие воведни придвижувања, го подготвиле теренот за глобализација на процесот по 1945 година. Дошло до многу глобални и регионални спогодби и декларации, кои што се однесувале на човековите права и до настанок на невладина организација, каква што е Амнести Интернешенл, која што се бави со реализирање на човековите права. Истиот автор потенцира дека владата на САД, меѓувладината организација, како што е Меѓународниот монетарен фонд и Британската заедница на народи (Комонвелт), се повеќе и се поспорно го разбираат потпирањето на човековите права, како дел од својата надлежност.[2]
Сето тоа допринело за исклучителен корпус на меѓународно право и дипломатска пракса, што довело до понатамошно ширење и продлабочување на идејата на човековите права, концептуализирани во три развојни степени.[3]
Прв степен, како слобода на говор и здружување и право на соработка со владата на својата држава; непосредно, или преку слободно избраните претставници (Општа декларација, член 21).[4]
Втор степен; економските, културните и социјалните права (Општа декларација, член 22).[5]
Трет степен; правата на народите (Општа декларација, член 21(1)).[6]
Македонија ја интересира особено третиот степен на човекови права (правата на народите) и
особено човековото право: „Сите луѓе имаат право на самоопределување“.
5. 2 Правото на самоопределување како основно човеково право
Според д-р Војин Димитријевиќ и други[7], правото на самоопределување на народите, почнува да се заговара во Европа, а особено актуелно станува по првата светска војна. Авторите му даваат повеќе политичка боја и сметаат дека е аргумент против реставрација на феудалните империи како Австро-Унгарија и Отоманското царство. Потоа авторите неочекувано преминуваат на рушењето на руското царство, со тврдење дека во основата на Октомвриската револуција, лежи правото на самоопределување. На тој начин е создадена новата федерација Сојуз на советските социјалистички републики.
Само беглото спомнување на америчкиот претседател Вудро Вилсон, како човек кој што се залагал правото на самоопределување да влезе во Пактот на Друштвото на народите, без притоа да се образложи неговото значење, наведува на заклучок дека ова право нема основно значење за развојот на човековите права. Според нив[8], се до крајот на Втората светска војна, правото на самоопределување се смета за политичко начело, а не правно правило. Се чини дека ваквиот став е правилен, бидејќи темели на конкретен пример:
„После пропаѓањето на царството во Русија и основањето на СССР, Финска стана независна држава, па се поставило прашањето за судбината Оландските острови, кои што своевремено Русија ги одзела од Шведска и ги приклучила кон својата финска провинција. Овие острови се населени претежно со Швеѓани, кои што барале повторно да се припојат кон Шведска. Решавајќи го тоа прашање, Меѓународна комисија на правници, која што ја одреди Друштвото на народите, во 1920 истакна дека начелото на самоопределувањето не е правило на меѓународното право, туку само политички поим и одлучила, островите да и припаднат на Финска.“[9]
Повелбата на ОН го спомнува самоопределувањето како начело, врз основа на кое што треба да се развиваат пријателски односи помеѓу државите (член 1, став 2 и член 55). Ова начело (според авторите) се актуелизира во време на силниот замав на антиколонијализмот, како подршка за ослободување на колонијалните поседи на европските сили на други континенти и нивно претварање во независни држави.
Уште еднаш ми се наметнува впечатокот дека и научните дела, во зависност од нивното потекло, се под силен притисок на политичките интереси на државата од која што потекнуваат, кога го проучуваат правото на самоопределување. Во мислите ја имам Србија и прашањето на Косово, а подоцна ќе посочам и научни дела од Словенија и во тој контекст Корошка, која што и припадна на Австрија и словенечкото гледање на правото на самоопределување.
За да избегнам пристрасност за предходниот заклучок, ќе цитирам еден дел кој што ми се чини значаен за правото на самопределување:
„Генералното собрание на ОН во 1970 усвојува Декларација за начелата на меѓународното право и за пријателските односи и соработка на државите во склад со Повелбата на обединетите нации и со тоа се обиде автентично да ја протолкува повелбата на ОН. Според Декларацијата „создавањето слободни и независни држави, слободното здружување и интегрирање со некои независни држави, или воспоставување било каков друг политички поредок, кој што еден народ слободно би го избрал, претставува за тој народ начин за вршење на неговото право на самоопределување“.меѓутоа, во рамките на разработката на истото начело, правото на самоопределување се мири со заштитата на територијалниот интегритет на државата:
Ништо во претходните параграфи нема да биде толкувано како да овластува или да поттикнува било каква акција, која што би имала за цел да го разруши или загрози, целосно или делумно, територијалниот интегритет или политичката независност на било која суверена и независна држава, која што се однесува во склад со начелото на равноправност и самоопределување на народите…и со која што оттука управува влада, која што го претставува целокупниот народот на територијата, без оглед на разликите во поглед на расата, верата, или бојата.“[10]
Кај мене силен е впечатокот дека авторите од цитатот го издвојуваат делот за суверенитетот на државата, без притоа во истиот цитат да забележат дека има еден услов, а тоа е во владата на таа држава да се застапени сите што живеат на таа територија, дека сите треба да се равноправни, што според мене, сепак овој цитат му дава предност на самоопределувањето и другите колективни и индивидуални човекови права, во однос на територијалниот интегритет.
Можно е, она што им го префрлувам на авторите, да се случува и со мене. Имено, Македонија е разделена на три дела и како припадник на тој разединет народ, имам интерес, Македонците да можат во соседните земји да го искористат правото на самоопределување. Меѓутоа, фактот што Македонија, на Албанците и другите малцинства им овозможува учество во владата, како и заштита на сите човекови права, ме ослободува од чувството на пристрасност, односно ми дава право да завземам критички однос, кон однесувањето на Грција и Бугарија кон Македонците во тие држави.
Но, да се вратиме на темата за да не направиме поголема дигресија, особено заради фактот што Македонија во рамките на сопствената територија не може докрај да го реализира правото на самоопределување, поради спорот со Грција.
Во двата Пакти за човековите права од 1966, загарантирано е правото на самоопределување и тоа во првиот член и во едниот и во другиот пакт:
1. Сите народи имаат право на самоопределување; врз основа на тоа право, тие слободно одлучуваат за својот политички статус и во полна мерка се развиваат економски, општествено и културно.
2. Заради остварување на своите цели, сите народи можат слободно да располагаат со своите природни богатства и извори, притоа не занемарувајќи ги обврските кои што произлегуваат од меѓународната стопанска соработка, заснована на начелото на взаемна корист и меѓународното право. Во никој случај, еден народ не може да се лиши од средства за негов опстанок.
3. Државите договорнички…вклучувајќи ги тука и оние кои што се одговорни за управување со несамоуправните територии и териториите под старателство, ќе го унапредуваат остварувањето на правото на самоопределување и ќе го почитуваат тоа право во склад со Повелбата на обединетите нации.
На цитираните одредби, авторите[11] се обидуваат да им дадат ограничено значење и дејство. Сметаат дека правото на самоопределување се однесува само на колониите во Африка и Азија. Притоа го додаваат и поимот нација, односно појаснуваат дека во колониите немало нации, па затоа било можно правото на самоопределување.
Според мене, ваквото појаснување е погрешно и логички недоследно. Тврдењето дека правото на самоопределување се однесува само на колониите е чист петицио принципи. Имено, авторите не даваат ниту еден аргумент, дека сите европски народи го искористиле правото на самоопределување и ги уживаат човековите права. Понатака го кршат првиот закон на мислењето, Законот за идентитет, односно секој предмет е еднаков со себе, или скратено А=А. Имено, на цитираните одредби, покрај поимот народ, тие го додаваат и поимот нација, кој што не е содржан во цитираните одредби и на тој начин незабележано на цитираните одредби им припишуваат содржина што тие ја немаат и така А не е А. И трето, ваквото заклучување е погрешно бидејќи поаѓа од последицата (колонии) кон причината, а треба обратно од причината; кршење на основното човеково право во колониите, правото на самоопределување и другите човекови права. Заради кршење на човековите права тие станале колонии.
Во прилог на своите ставови, авторите го посочуваат примерот на Индија, која што ставила резерва[12], меѓутоа примерот е крајно погрешен, бидејќи колку што се сеќавам, токму еден дел од Индија, подоцна го искористи правото на самоопределување и формира држава (Бнагладеж).
Сепак, авторите при крајот на поглавјето за правото на самоопределување, донекаде ја менуваат бојата на научната расправа:
„Постои склоност, правото на смаоопределување на народите да се формулира, само како негово право на одцепување и формирање независна држава. Според мерилото од Декларацијата, тоа би можело да се земе во обзир, само како крајно средство, во однос на државите со нерепрезентативни влади, во кои што деловите на жителите, кои што можат да се сметаат за народи, воопшто не можат да учествуваат во управувањето со државата. Во таа смисла, коментаторите укажуваат на разликата помеѓу внатрешното самоопределување, кое што подразбира право на народот, равноправно да учествува во власта и да управува со државата и надворешното самоопределување, кое што претставува право на стварање нова држава, или приклучување кон друга држава, доколку не е задоволен внатрешниот аспект на правото на самоопределување (превел М.П.).“[13]
Доколку ова се преслика на блиското минато; Косово доби право на самоопределување, поради неравноправно учество на Албанците во власта, а Албанците во Македонија не добија такво право, бидејќи и во време на конфликтот на власт беше десната опција, а во власта партиципираше албанскиот народ, преку своја политичка партија(ДПА) која што не прифаќаше дека во Македонија се кршат човековите права на Албанците, односно интензивно се работеше на подобрување на нивниот статус. Во ситуација кога комунистичките органи за присила беа скоро непроменети (тајна полиција, нетајна полиција и судство), човековите права беа подеднакво кршени како на Македонците така и на сите малцинства. И, наместо да се направи лустрација и да се создадат минимум услови за демократски развој, Албанците неоправдано го истакнаа правото на самоопределување (подоцна заради воениот епилог, преформулирано во борба за човекови права), така да и денес Македонците ги доживуваат како закана за својата земја, а за сметка на тоа јакнат позициите на поразениот комунизам. Овие комунистички структури, постојано вршат опструкции и прекршувања на човековите права на сите државјани на Македонија, поради што споро оди исполнувањето на критериумите за приклучување кон ЕУ како симбол на демократски слободен свет.
Од друга страна, треба да бидеме свесни, дека колку повеќе ги почитуваме човековите права во сопствената земја, создаваме услови тоа да се случи и во Грција со Македонците, и во Бугарија со Македонците и добиваме кредибилитет, како земја да бараме во рамките на Советот на Европа, да се почитуваат човековите права на Македонците во соседните земји, или со јазикот на авторите; создаваме услови за внатрешно самоопределување на Македонците во Грција и Бугарија[14].
И сега доаѓаме до главното; доколку Македонија спротивно на меѓународното право, го изгуби својот идентитет во спорот со Грција, кој што како човеково право произлегува од основното колективно човеково право на самоопределување на Македонскиот народ, беспредметна ќе биде дискусијата на Македонците во Грција за внатрешно самоопределување. Како тие внатрешно ќе се самоопределат, доколку нас во меѓувреме во сопствената држава не снема? Со кого тие ќе се идентификуваат? Прашањето е реторичко. Ќе бидат асимилирани.
Дека правото на самоопределување не е исцрпено со колонијалните земји, доказ е СССР и СФРЈ, односно Европа и тоа денешна. Овие последни случувања се најсилен аргумент дека правото на самоопределување им се признава на сите народи на кои што им се прекршувани човековите права, а ЕУ и Советот на Европа сметаат дека комунизмот системски ги кршеше човековите права. Така настанаа новите држави: Словенија, Хрватска, Босна и Херцеговина, Србија,Црна Гора и Македонија. Така настанаа Украина, Белорусија, Казахстан и балтичките земји.
Во случајот на СФРЈ, Конференцијата за Југославија формира Арбитражна комисија (Бадентерова) да ја советува за правни прашања, меѓу кои и прашањето за самоопределување. Ова комисија, единствено за Словенија и за Македонија даде мислење дека ги исполнуваат сите услови за самоопределување. Зошто ова не го искористивме и не го користиме во спорот со Грција, не е предмет на овој труд. Но, сметав дека е неопходно да се апострифира, дека Македонија според најстрогите услови ги исполнувала условите за самоопределување, заради редовите што ќе следат.
Имено, абсурдно е на една Македонија, која што според Меѓународната заедница ги исполнила уште во почетокот на деведесеттите години на минатиот век условите за самоопределување, денес од истата таа заедница, да и се спори правото на идентитет, кој што со признавањето на правото на самоопределување, веќе бил признат. Во спротивно (како за другите републики), Бадентеровата комисија би рекла дека не постојат услови за самоопределување.
Да заклучам; категоријата суверенитет, условно кажано ја загуби битката со човековите права. Суверенитетот им се признава само на оние влади, кои што ги почитуваат човековите права.
За разлика од споменатите автори, кои што правото на самоопределување или го релативизираат именувајќи го како начело, ограничувајќи го на колонијални земји и слично, словенечките автори веднаш настапуваат со тврдење дека правото на самоопределување е ius cogens. Тие одат и чекор понатака и јасно истакнуваат дека субјект на правото на самоопределување не се државите, бидејќи во тој случај правото на самоопределување би било плеоназам, или исто што и државна сувереност. Со ваквото разликување на овие два различни поими, односно со јасно искажување дека државата не е субјект на самоопределување, туку дека тоа е народот, многу работи стануваат појасни.
За овој труд, од извонредна важност е тврдењето дека правото на самоопределување е ius cogens, бидејќи човековото право на идентитет произлегува од правото на самопределување и ја црпи целата енергија што ја има тоа право, односно и правото на идентитет е ius cogens.
Ова тврдење, без аргументи би било обичен petitio principi и кршење на логичната доследност, па за до го избегнам тој приговор, ќе го цитирам аргументот, според проф. д-р Вера Клопчич, „Evropski pravni standardi manjšinskega varstva, uresničevanje in dileme razvoja”:
„Арбитражната комисија за подрачјето на некогашна Југославија, внатрешното самоопределување го појаснува и како право „секое лице, само да избере, на кој народ, или етничка заедница сака да и припаѓа, како и сите права, што произлегуваат од тоа, да ги остварува како поединец, или заедно со другите“.Арбитражната комисија, начелото на самоопределување го означи како ius cogens на меѓународното право.На овој став му се придружија и видни теоретичари и стручњаци по меѓународно право. Така на пример Кравен предупредува на некои нејасности во врска со употребата на ius cogens на подрачјето на заштитата на човековите права, меѓутоа допушта такво толкување за начелото на самоопределување. Што се однесува до природата на малцинските права пак, мисли, дека развојот на тоа подрачје може да сугерира, правата на малцинствата да се развијат во правила на обичајното меѓународно право, па сепак недвосмислено е прерано да се сугерира, дека сега нормите се ius cogens (превел М.П.).“
Гледано низ призмата на Меѓународниот суд на правдата правото на самоопределување во последните 30 години се развива од негирање на облигаторноста на правото на самоопределување, потоа признавање наоблигаторноста во смисол на обичајното право само за несамоуправните подрачја, до признавање на правната важност на правото на самоопределување erga omnes.
Одлуките на меѓународниот суд на правдата за наведеното се следни:
1. Пресуда за Југозападна Африка во 1966 година;
2. Советодавно мислење за западна Сахара во 1975 година;
3.Случај „Источен Тимор“ од 1995 година
ПРЕСУДА ЗА ЈУГОЗАПАДНА АФРИКА 1966 ГОДИНА
Во пресудата за Југозападна Африка од 1966, меѓудругото се запишани констатации, кои што имаат пошироко значење. Судот во пресудата констатира, дека политичките, моралните, или хуманитарните начела се облигаторни за судот, само доколку се задоволително изразени во правна форма (точка 49) и да можат хуманитарните расправи да донесат поттик за правни правила, како што е уводниот дел на повелбата на ОН, која што претставува морална и политичка база за поедини правни правила, кои што произлегуваат од тоа, но сами по себе не ствараат правни правила (точка 50). Во овој случај дојде до расцеп помеѓу судиите на Меѓународниот суд на правдата. Пресудата ја подржаа седум судии, а седум беа против. Одлучи гласот на претседателот. Високиот број на спротивни гласови, недвојбено укажува, дека судот допрел прашање, за кое што сеуште не бил постигнат консензус во правната теорија, а камоли во свеста и праксата на државите. Во спротивното мислење, судијата Танака, меѓудругото ќе запише:
„Тука сме соочени со правна норма, или стандард, кој што се однесува на недискриминација…Уште повеќе, прашањето е интимно поврзано со суштината и природата на основните човекови права, чиј што развој и поттикнување го обезбедува Повелбата…Што се однесува на одредбите на Повелбата, кои што се однесуваат на човековите права и основни слободи, можеме да тврдиме, дека се поставени како правна обврска за државите членки…Нема сомнение, дека под сегашниве услови, меѓународната заштита на човековите права и основни слободи е сеуште многу нецелосна…Одредбите за недискриминација и не одвојување, кои што темелат на Повелбата на ОН, особено на член 55 и 56, како и на бројни резолуции и декларации на Генералното собрание и други тела на ОН и со оглед на природата на општото начело, можеме да го сметаме како еден од изворите на меѓународното право, со оглед на одредбата на член 38 (а-ц, точка 1.). Во тој случај, за заштита на наведените норми, кумулативно делуваат три видови извори: 1) меѓународна спогодба, 2) меѓународен обичај и 3) општо начело на правото.“
Во исто така, спротивното мислење, судијата Падила Невро меѓу другото потенцира, дека новиот поредок, кој што темели на поставката дека сите луѓе по природа се слободни и самостојни, добива свечена важност во многу основни закони на современите држави и во ваква, или онаква форма-обичајно право, декларација, норма и стандард, претставува уставна пракса на државите.
СОВЕТОДАВНО МИСЛЕЊЕ ЗА ЗАПАДНА САХАРА 1975 ГОДИНА
Во советодавното мислење за Западна Сахара, издадено скоро десет години подоцна, Меѓународниот суд на правдата опфати целовит приказ на работата на Генералното собраниена ОН при развојот на начелото на самоопределување во деколонизацијата (точка 54-65 на советодавното мислење). Во точка 54 го превзема мислењето од советодавното мислење на меѓународниот суд на правдата од 1971 за „правните последици за државите, заради сталната присутност на Јужна Африка во Намибија (Југозападна Африка) и покрај Резолуцијата на Советот за безбедност276(1970):
„…подоцнежниот развој на меѓународното право, што се однесува на несамоуправните подрачја, како што е запишан во Повелбата на ОН, го направи начелото на самоопределување употребливо за сите.“
СЛУЧАЈ „ИСТОЧЕН ТИМОР“ ОД 1995 ГОДИНА
Во случајот „Источен Тимор“ од 1995 година, Меѓународниот суд на правдата, правото на самоопределување го означува како едно од суштествените начела на современото меѓународно право, кое што има значење erga omnes. Во пресудата, меѓу другото е запишано, дека „начелото на самоопределување на народите е признато во Повелбата на ОН и во јуриспруденцијата на судот.
Когентниот карактер на правото на народите на самоопределување, спречува, спогодбата помеѓу две држави, која што има за цел попречување на извршувањето на самоопределувањето на трета држава, да стане законита и важечка. Меѓународните спогодби, кои што се во спротивност со когентна норма на меѓународното право (било да е тоа постоечка, било да е новонастаната), имаат за последица ништавност ab initio (член 53 од Виенската конвенција за договорно право). Во таков случај, државите се должни да ги одстранат последиците на дејствувањето на такви спогодби и своите меѓусебни односи да ги ускладат со нормата на когентното право (член 72 од Виенската конвенција за договорното право). Една од неспорните последици на когентниот карактер на самоопределувањето е исто така, определувањето на секој обид на државата, која што се обидува противправно да го спречи носителот на правото на самоопределување, да го извршува своето право на самоопределување, како незаконито.
Меѓутоа, што значи за народот кој што се повикува на самоопределување и државата која што сака да го попречи тоа, дека самоопределувањето е когентна норма на меѓународното право? Дали врз основа на тоа, народот ужива било каква корист? Дали заради тоа, неговата положба е поповолна во однос на државата угнетувач? Во пракса се покажува дека не е така, а како пример веднаш го имаме спорот Македонија/Грција.[15] Когентните правила, додуше имаат дејство erga omnes, што значи, во случај на прекршување на тоа правило, сите држави имаат не само право, туку и обврска да ги одстранат последиците на прекршувањето, туку имаат и правен интерес да го спречат таквото прекршување, меѓутоа, прашање е, дали сите, или барем некои држави, во пракса ќе се обидат да го попречат кршењето на правото на самоопределување на одреден народ. Доколку заклучуваме според досегашната пракса на државите, ќе бидеме прилично разочарани, бидејќи сите држави се многу претпазливи при соочувањето со барањето по надворешно самоопределување во одредена држава и се неспремни, на народот на кој што му е прекршено правото на самоопределување, да му понудат помош и морална подршка. Исто така и што се однесува до спогодбите, кои што би морале да станат ништовни, заради непочитување на правото на самоопределување, постојат нејаснотии и државите сеуште ги почитуваат. Таков е примерот со Привремената спогодба помеѓу Македонија и Грција, а причините ги објаснив во третиот дел на овој труд, па заради избегнување на тафталогија, нема да ги повторувам во овој дел.
Целта на човековите права е, да го штитат поединецот пред злоупотребата на власта и пред злоупотребата од други поединци. Скоро во сите норми, во меѓународно правните документи, чиј што предмет е заштита на човековите права, боликувани се во тој дух, дури и тие, кои што се однесуваат на права, кои што можат да ги извршуваат поединци заедно, таканаречените колективни права (право на собирање и здружување, права на малцинствата, право на образование и други). Во меѓународното право, подолго време тече расправа, за колективниот видик на човековите права.
Што значи поимот „колективно право“? Каков е односот помеѓу колективните и индивидуалните човекови права? Кои права да надвладеат во случај на конфликт? Кои се носители на колективните права? Народите? Малцинствата? Исцрпен одговор на овие прашања го надминува дометот на овој труд, но она што е во контекст на правото на самоопределување, како колективно човеково право, ќе биде анализирано.
За колективните права е карактеристично, да: а) имаат објект, кој што ја дефинира нивната содржина, б) имаат субјект (носител на правото), кој што се повикува на содржината на правото, в) мора да бидат насловени на тој, кој што е должен да ги исполни, г) барањето во рамките на таквото право, мора да биде од суштествено значење за достојно опстоење, д) барањето не може да биде индивидуализирано и ѓ) барањето мора да го зацврстува извршувањето на индивидуалните човекови права и никако не смее, во било какви околности, да ги поткопува постоечките човекови права. Доколку одредено право, не исполнува еден од овие критериуми, не е колективно човеково право, туку евентуално, индивидуално човеково право, кое што има некои колективни аспекти.
Доколку ја оставиме на страна расправата за дуализмот на човековите права и за тоа, дали да се признаат колективните човекови права, или индивидуалните човекови права, помеѓу кои некои имаат одредени колективни црти, набргу ќе сознаеме, дека правото на самоопределување е колективно човеково право, во правиот смисол на тој поим, кој што ги исполнува сите горенабројани критериуми. Имено, помалку, или повеќе, има дефинирана содржина, носител, кој што во минатото успешно се повикуваше на него и нов потенцијален носител и соодветен субјект, кој што е должен барањето да го исполни (колонијалната држава, односно државата, која што грубо ги крши човековите права). Барањето, кое што го поставува народот како носител на правото, не може да биде индивидуализирано, бидејќи правото на самоопределување е право на сите народи, а не на поединци-припадници на тие народи.
Барањето за самоопределување има дури и повеќе од суштествено значење за достојно опстојување на народот, бидејќи во односите, кога е прекршено правото на самоопределување, обично се прекршени и останатите човекови права. И на крај, таквото барање го зацврстува извршувањето на индивидуалните човекови права, бидејќи остварувањето на правото на народите на самоопределување, во стварност е еден од условите за фактичко остварување на другите човекови права. Без народ, нема право на самоопределување, меѓутоа без право на самоопределување, не е можно да се обезбедат останатите човекови права, бидејќи припадниците на народот, во склад со правото на самоопределување го одредуваат својот политички, социјален, културен, економски и правен поредок, во кој што сакаат да живеат.
Во случај на конфликт помеѓу правото на самоопределување и индивидуалните права, многумина сметаат, дека предност имаат индивидуалните. Дури сметаат дека колективните права мора секогаш да им служат на тоа, да се зацврсти извршувањето на индивидуалните.Во тој смисол колективните права им се подредени на индивидуалните и придобиваат на значение само, доколку допринесуваат кон поголема заштита на останатите човекови права и за достојно живеење во општеството. Од друга страна пак, постои силно убедување, дека правото на самоопределување е толку значајно за човековото општество, што останатите права, мора да се повлечат пред ова право. Тешко е да се каже кое стојалиште е правилно. Бидејќи истовремено не можат да бидат точни двете стојалишта. Но, тешко е да се замисли, кое „друго човеково право“, може да се судри со самоопределувањето, бидејќи народот слободно се одлучува, дали ќе се бори за самоопределување, во услови, во кои што доаѓа до груби прекршувања на човековите права од страна на угнетувачката држава.
[1] Baylis J. in drugi, “GLOBALIZACIJA SVETOVNE POLITIKE, Mednarodni problemi”, Chris Brown, 29. poglavje, “Človekove pravice”, stran 404-426
[2] Baylis J., “GLOBALIZACIJA SVETOVNE POLITIKE, Mednarodni problemi”, Chris Brown, 29. poglavje, “Človekove pravice”, stran 404-426
[3] Ибидем
[4] Ибидем
[5] Ибидем
[6] Ибидем
[7] Dimitrijević V. i drugi, “Međunarodno pravo ljudskih prava”, 284-288
[8] Dimitrijević V. i drugi, “Međunarodno pravo ljudskih prava”, stranica 284-288
[9] Ибидем, страница 285
[10] Dimitrijević V. i drugi, “Međunarodno pravo ljudskih prava”, stranica 285
[11] Dimitrijević V., “Međunarodno pravo ljudskih prava”, stranica 285-286
[12] Ибидем, страница 284-288
[13] Dimitrijević V., “Međunarodno pravo ljudskih prava”, stranica 286
[14] Ибидем, страница 284-289
[15] Непостоењето во Виенската конвенција за договорно право на аутономен механизам против неважечките меѓународни договори, како и на посебно правно средство, особено во македонскиот случај се покажа како недостаток на Виенската конвенција за договорно право.
Последни коментари